همه چیز درباره قرارداد دورکاری در قانون کار | نکات حقوقی و الزامات قانونی

همه چیز درباره قرارداد دورکاری در قانون کار | نکات حقوقی و الزامات قانونی

در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از همه‌گیری کرونا، شیوه‌های سنتی اشتغال دستخوش تغییرات گسترده‌ای شده‌اند و دورکاری به عنوان یکی از اشکال نوین کار، بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. با گسترش فناوری‌های ارتباطی و افزایش تمایل سازمان‌ها به کاهش هزینه‌های عملیاتی، بسیاری از کارفرمایان به دنبال تنظیم قرارداد دورکاری منطبق با الزامات قانونی هستند.

اگرچه دورکاری مزایای قابل‌توجهی برای کارفرما و کارگر به همراه دارد، اما عدم آگاهی از نکات حقوقی و چارچوب‌های قانونی این نوع قرارداد، می‌تواند منجر به بروز اختلافات کاری و حتی شکایت‌های کارگری شود. به همین دلیل، شناخت دقیق مفاد قانونی قرارداد دورکار، الزامات طرفین و نکات کلیدی در تنظیم آن برای هر کارفرمایی ضروری است.

در این مقاله از وبسایت وحید حاجی زاده مشاور قانون کار و برگزار کننده همایش های ملی پروجاب ، تلاش کرده‌ایم به شکلی جامع و کاربردی، تمام آنچه لازم است درباره قرارداد دورکاری در چارچوب قانون کار ایران بدانید، بررسی کنیم.

قرارداد دورکاری چیست و چه تفاوتی با قرارداد حضوری دارد؟

قرارداد دورکاری یکی از انواع قراردادهای کاری است که در آن، کارگر به جای حضور فیزیکی در محل کار، وظایف شغلی خود را از راه دور (مثلاً از منزل یا هر مکان دیگری) انجام می‌دهد. این نوع همکاری، اغلب با استفاده از ابزارهای ارتباطی مانند اینترنت، تلفن و سامانه‌های مدیریتی صورت می‌گیرد.

از منظر قانون کار ایران، هرچند عبارت "دورکاری" به صراحت در متن اصلی قانون نیامده، اما با استناد به اصل آزادی قراردادها در چارچوب قانون و با رعایت حقوق بنیادین کارگر، امکان تنظیم قرارداد دورکاری وجود دارد. در واقع، مادامی که در قرارداد به‌طور شفاف به نوع همکاری، شرح وظایف، نحوه ارتباط، ساعات کار، نحوه پرداخت مزد و سایر تعهدات اشاره شده باشد، قرارداد دورکاری نیز از اعتبار قانونی برخوردار خواهد بود.

تفاوت اصلی قرارداد دورکاری با قرارداد حضوری، در محل انجام کار و نحوه نظارت بر عملکرد کارگر است. در دورکاری، کنترل مستقیم کمتر است و در نتیجه نیاز به تعیین شاخص‌های ارزیابی دقیق‌تری احساس می‌شود. همچنین مواردی مانند ایاب‌وذهاب، زمان‌بندی جلسات، تأمین تجهیزات و حفظ محرمانگی اطلاعات از جمله موضوعاتی هستند که باید به طور دقیق در قرارداد قید شوند.

همچنین بخوانید: قرارداد کارورزی چیست و چه تفاوتی با قرارداد کار دارد؟

مفاد ضروری در تنظیم قرارداد دورکاری

تنظیم قرارداد دورکاری باید با دقت و توجه کامل انجام شود تا از بروز اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری گردد. بر اساس اصول حقوق کار و الزامات قانونی، درج برخی مفاد در این نوع قرارداد ضروری است. مهم‌ترین مواردی که در قرارداد دورکاری باید به آن‌ها اشاره شود عبارتند از:

مشخصات کامل طرفین

مانند هر قرارداد کاری دیگر، اطلاعات شناسایی کامل کارفرما و کارگر باید به صورت دقیق ثبت شود.

موضوع قرارداد و شرح وظایف

باید به‌روشنی مشخص شود که کارگر چه وظایفی را انجام خواهد داد و خروجی مورد انتظار چیست. در دورکاری، وضوح در تعریف وظایف اهمیت دوچندان دارد.

محل انجام کار

محل فیزیکی انجام کار (مثلاً منزل شخصی کارگر) باید در قرارداد درج شود، حتی اگر کار از هر مکانی قابل انجام باشد.

مدت قرارداد

مشخص کردن مدت قرارداد (موقت، دائم، پروژه‌ای) از نظر قانونی الزامی است.

ساعات کاری و نحوه گزارش‌دهی

نحوه مدیریت زمان، ساعت شروع و پایان کار و نیز روش گزارش‌دهی عملکرد باید تعیین گردد. ممکن است کارفرما از نرم‌افزارهای مدیریت پروژه برای کنترل روند پیشرفت استفاده کند.

میزان حقوق و نحوه پرداخت

مبلغ مزد، زمان‌بندی پرداخت و روش پرداخت باید به‌صراحت مشخص شود. همچنین لازم است تعیین شود که آیا مزایایی مانند حق مسکن یا ایاب‌وذهاب در دورکاری پرداخت می‌شود یا خیر.

نحوه تأمین ابزار کار

باید مشخص شود که مسئول تأمین تجهیزات مورد نیاز (مانند لپ‌تاپ، اینترنت، نرم‌افزار) کدام طرف است.

تعهدات محرمانگی و حفاظت از اطلاعات

از آنجا که در دورکاری اطلاعات سازمانی در فضای خارج از محل کار منتقل می‌شود، لازم است بندهای مشخصی درباره محرمانگی اطلاعات و رعایت حریم داده‌ها لحاظ گردد.

شرایط فسخ قرارداد

شرایط و رویه‌های فسخ قرارداد توسط هر یک از طرفین باید به‌طور شفاف تعریف شود.

آیا متن قرارداد دورکاری قانونی است؟

متن قرارداد دورکاری می‌تواند به دو شکل متفاوت تنظیم شود که هر کدام باید متناسب با نوع همکاری باشد. اگر فرد به عنوان نیروی استخدامی فعالیت می‌کند، قرارداد باید کاملاً منطبق با قوانین کار تنظیم گردد و هیچ‌گونه مغایرتی با مقررات رسمی قانون کار نداشته باشد. از سوی دیگر، در قراردادهای دورکاری پیمانکاری، استناد به ماده ۱۰ قانون مدنی که به اصل آزادی قراردادها اشاره دارد، باعث می‌شود چنین قراردادهایی از لحاظ حقوقی معتبر و قانونی باشند. علاوه بر این، برای کارکنان دستگاه‌های دولتی نیز شرایط خاصی وجود دارد؛ به‌طوری که در سال ۱۳۸۹، آیین‌نامه‌ای تحت عنوان «آیین‌نامه قوانین دورکاری کارکنان دولت» به تصویب رسید که مبنای انجام دورکاری در بخش دولتی است و این افراد بر اساس آن فعالیت می‌کنند.

نکات حقوقی مهم برای کارفرمایان در قرارداد دورکاری

اگرچه دورکاری می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری شود، اما در صورت عدم رعایت نکات حقوقی، ممکن است برای کارفرما تبعات قانونی به همراه داشته باشد. توجه به موارد زیر برای پیشگیری از بروز اختلافات و رعایت حقوق قانونی کارگران ضروری است:

1. برابری حقوقی با کارکنان حضوری

مطابق رویه‌های قانونی و اصول عدالت استخدامی، کارگران دورکار باید از حقوق و مزایای برابر با کارگران حضوری برخوردار باشند؛ از جمله بیمه تأمین اجتماعی، عیدی، سنوات، مرخصی استحقاقی و سایر مزایا.

2. بیمه و سوابق بیمه‌ای

کارفرما موظف است حتی در قراردادهای دورکاری، حق بیمه کارگر را بر اساس حقوق واقعی او به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نماید. دورکاری به معنای خروج از شمول بیمه نیست.

3. رعایت حداقل دستمزد و الزامات وزارت کار

دستمزد تعیین‌شده برای کارگر دورکار نباید کمتر از حداقل حقوق مصوب شورای عالی کار باشد. همچنین پرداخت حق مسکن، بن کارگری و سایر الزامات مصوب باید در قرارداد لحاظ شود.

4. مستندسازی عملکرد و ارتباطات

در صورت بروز اختلاف، نبود مستندات عملکردی و عدم ثبت گزارش‌ها می‌تواند به زیان کارفرما تمام شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود از روش‌های قابل پیگیری مانند ایمیل رسمی یا نرم‌افزارهای مدیریت پروژه استفاده شود.

5. عدم استفاده از قراردادهای صوری یا توافق‌های غیرقانونی

برخی کارفرمایان تلاش می‌کنند با استفاده از قراردادهای دورکاری غیررسمی یا توافق‌نامه‌های بدون پشتوانه قانونی، از تعهدات خود شانه خالی کنند. این روش‌ها در صورت شکایت کارگر، می‌تواند منجر به محکومیت کارفرما شود.

6. شفافیت در شرایط فسخ و ترک کار

لازم است شرایط خاتمه همکاری، تسویه حساب و نحوه بازگرداندن تجهیزات یا اطلاعات سازمانی به‌صورت دقیق در قرارداد ذکر شود.

حقوق و تکالیف کارگر و کارفرما در قرارداد دورکاری

در قرارداد دورکاری، حقوق و تکالیف هر دو طرف یعنی کارگر و کارفرما باید به روشنی تعریف و رعایت شود تا روند همکاری به شکلی قانونی و منصفانه پیش رود. از جمله حقوق مهم کارگر، دریافت کامل دستمزد و مزایای مقرر در قرارداد و مطابق قانون کار است که نباید از حقوق کارکنان حضوری کمتر باشد. همچنین کارگر حق استفاده از مرخصی‌های قانونی مانند استحقاقی و استعلاجی را دارد و انتظار می‌رود شرایط کاری ایمن و مناسبی برای او فراهم شود. حفظ محرمانگی اطلاعات سازمانی نیز یکی از وظایف اساسی کارگر به شمار می‌رود و او موظف است از افشای غیرمجاز اطلاعات جلوگیری کند. علاوه بر این، کارگر می‌تواند از فرصت‌های آموزشی برای ارتقاء مهارت‌های شغلی بهره‌مند شود که کارفرما باید امکانات لازم را برای این منظور فراهم کند.

در مقابل، کارفرما نیز موظف است حقوق و مزایای کارگر را به موقع و به طور کامل پرداخت کند و در صورت توافق، تجهیزات و امکانات مورد نیاز برای انجام کار از راه دور را تأمین نماید. نظارت بر عملکرد کارگر و ارائه بازخورد مستمر نیز از مسئولیت‌های کارفرماست تا کیفیت کار حفظ شود. همچنین پرداخت حق بیمه و رعایت مقررات قانونی در خصوص کار دورکاری، جزء تعهدات قانونی کارفرما است. نهایتاً، کارفرما باید حریم خصوصی کارگر را محترم شمرده و از اعمال روش‌های کنترل غیرمجاز خودداری کند تا رابطه کاری مبتنی بر احترام و اعتماد متقابل حفظ گردد.

امضای قرارداد دورکاری

یکی از سوالات رایج در مورد قرارداد دورکاری، نحوه امضای آن است. معمولاً طرفین قرارداد پیش از شروع فعالیت، در یک جلسه حضوری قرارداد را امضا می‌کنند تا همه شرایط به وضوح مورد توافق قرار گیرد. اما اگر امکان حضور حضوری فراهم نباشد، می‌توان قرارداد را از طریق پست یا روش‌های الکترونیکی معتبر برای امضا ارسال کرد تا روند قانونی عقد قرارداد حفظ شود.

فسخ قرارداد دورکاری

فسخ قرارداد دورکاری تابع شرایط خاصی است که در قانون کار و مفاد قرارداد ذکر شده است. در قراردادهای با موضوع معین، به محض پایان موضوع قرارداد، قرارداد نیز پایان می‌یابد. همچنین اتمام مدت قرارداد، استعفا، بازنشستگی، از کار افتادگی، یا توافق طرفین از دیگر مواردی است که می‌تواند موجب فسخ قرارداد شود. کارفرما بدون دلیل موجه حق اخراج کارمند را ندارد و باید دلایل قانونی مانند تخلف یا عدم انجام تعهدات را داشته باشد.
در قراردادهای دورکاری پیمانکاری، شرایط فسخ قرارداد به توافق طرفین بستگی دارد و معمولاً پس از اتمام پروژه، قرارداد به پایان می‌رسد. کارفرما همچنین می‌تواند بازه زمانی مشخصی برای بررسی و تایید کیفیت و حسن انجام کار تعیین کند و پس از تأیید نهایی، پرداخت کامل حق‌الزحمه انجام و تصفیه حساب صورت گیرد.

جمع بندی

قرارداد دورکاری، به عنوان یکی از روش‌های نوین اشتغال، نیازمند تنظیم دقیق و رعایت کامل قوانین مرتبط است تا حقوق و تکالیف طرفین به‌درستی حفظ شود. متن قرارداد باید متناسب با نوع همکاری، چه استخدامی و چه پیمانکاری، تدوین شود و از هرگونه مغایرت با قانون کار و مقررات مدنی جلوگیری شود. کارگر دورکار همانند کارکنان حضوری از حقوق و مزایا برخوردار است و کارفرما موظف به پرداخت کامل و به موقع حق‌الزحمه و تأمین شرایط لازم برای انجام کار می‌باشد. امضای قرارداد می‌تواند به صورت حضوری یا الکترونیکی انجام شود و شرایط فسخ قرارداد در قالب مفاد قانونی و توافقات طرفین تعریف می‌شود. با توجه به اهمیت دورکاری در فضای کاری امروز، توجه به نکات حقوقی قراردادهای دورکاری تضمین کننده همکاری سالم و موثر برای هر دو طرف خواهد بود.